ਸੱਭਿਆਚਾਰ
ਡਾ. ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ‘ਬਰਸਾਲ’(ਕੈਲੇਫੋਰਨੀਆਂ)
ਆਇਆ ਜਦ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖ ਜਹਾਨ ਅੰਦਰ,
ਕੁੱਲੀ,ਗੁੱਲੀ ਤੇ ਜੁੱਲੀ ਏ ਲੋੜ ਇਸਦੀ ।
ਇਹਨਾਂ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਿਆਂ ਕਰਨ ਖਾਤਿਰ,
ਬਣੀ ਸਭਿਅਤਾ ਹੋਰ ਤੋਂ ਹੋਰ ਇਸਦੀ ।।
ਲੋੜਾਂ ਤਨ ਦੀਆਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨ ਪਿੱਛੋਂ,
ਖੁਸ਼ੀ ਗਮੀਂ ਦਾ ਇਹਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ।
ਕਦੇ ਹੱਸਿਆ ਮਾਰ ਕਿਲਕਾਰੀਆਂ ਇਹ,
ਬਿਨਾ ਬੋਲਿਓਂ ਕਿਤੇ ਉਦਾਸ ਹੋਇਆ ।।
ਬਸ ਏਹੋ ਅਹਿਸਾਸਾਂ ਨੇ ਸੱਭਿਅਤਾ ਵਿੱਚ,
ਬੋਲੀ,ਗੀਤਾਂ ਤੇ ਸਾਜਾਂ ਨੂੰ ਥਾਂ ਦਿੱਤਾ ।
ਵਧੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੇ ਸੋਹਣੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ,
ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ।।
ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਖੋਲੀਏ ਜੇ,
ਇੱਕ ‘ਸੱਭਿਅਕ’ ਤੇ ਦੂਜਾ ‘ਆਚਾਰ’ ਹੁੰਦੇ ।
ਲੋੜਾਂ ਤਨ ਤੇ ਮਨ ਦੀਆਂ ਪੂਰਨੇ ਲਈ,
ਕੀਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਚੰਗੇ ਵਿਹਾਰ ਹੁੰਦੇ ।।
ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਗੱਲ ਅੰਦਰ,
ਧਰਮ-ਕਰਮ ਤੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ ਆਉਂਦੇ ।
ਖਾਣ-ਪੀਣ, ਪਹਿਰਾਵਾ ਤੇ ਕਲਾ-ਕਿਰਤਾਂ,
ਭਾਈਚਾਰਾ, ਸੰਗੀਤ ਤੇ ਸਾਜ ਆਉਂਦੇ ।।
ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਤੇ ਵਿਰਸੇ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨੀ,
ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਤਮਾਸ਼ਾ ਤੇ ਨਹੀਂ ।
ਗਾਉਣਾ-ਨੱਚਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ,
ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਪੂਰੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਨਹੀਂ ।।
ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਕਈ ਦਰਦੀ,
ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੇ ਮੇਲੇ ਕਰਵਾਉਣ ਲੱਗ ਪਏ ।
ਗੰਦੇ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਏ ਬੋਲਬਾਲਾ,
ਚੰਗੇ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਹਟਾਉਣ ਲੱਗ ਪਏ ।।
ਜੇਕਰ ਪੁਛੀਏ ਸਟੇਜ ਪਰਬੰਧਕਾਂ ਨੂੰ,
ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਝੱਟ ਆਰੋਪ ਦਿੰਦੇ ।
ਕਲਾਕਾਰ ਨਾ ਕਦੇ ਕਸੂਰ ਮੰਨਦੇ,
ਅੱਗੋਂ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਤੇ ਥੋਪ ਦਿੰਦੇ ।।
ਲਿਖਣ ਵਾਲਾ ਉਸਾਰੂ ਜੇ ਗੀਤ ਲਿਖਦਾ,
ਗਾਉਣ ਵਾਲਾ ਵੀ ਫਰਜ ਪਹਿਚਾਣ ਲੈਂਦਾ ।
ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਵੀ ਉਹੀ ਫਰਮਾਇਸ਼ ਕਰਦੇ,
ਕਲਾਕਾਰ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਠਾਣ ਲੈਂਦਾ ।।
ਚੰਗੇ ਵਿਰਸੇ ਦੀ ਭੁੱਲ ਪਛਾਣ ਲੋਕੀਂ,
ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਨੂੰ ਨਜਰਾਂ ਘੁਮਾਉਣ ਲੱਗ ਪਏ ।
ਗੁਰੂਆਂ,ਭਗਤਾਂ,ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਕੇ ਤੇ,
ਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੀ ਬਰਸੀ ਮਨਾਉਣ ਲਗ ਪਏ ।।
ਗੀਤਕਾਰਾਂ ਤੇ ਕਵੀਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਛੱਡੋ,
ਬੂਹੇ ਸ਼ਰਮ ਤੇ ਹਿਆ ਦੇ ਭੇੜ ਦਿੱਤੇ ।
ਮਾਂ-ਭੈਣ ਨੂੰ ਰੱਖ ਕੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ,
ਰਿਸ਼ਤੇ ਬਾਕੀ ਦੇ ਸੱਭੇ ਲਬੇੜ ਦਿੱਤੇ ।।
ਹਾਸੇ-ਠੱਠੇ ਤੇ ਪਿਆਰ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਕੇ,
ਲੱਚਰ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਇਹਨਾਂ ਦੁਕਾਨ ਕੀਤੀ ।
ਭਾਬੀ,ਸਾਲੀ ਤੇ ਸਾਲੇਹਾਰ ਦੇ ਨਾਲ,
ਨਨਾਣ ਭੈਣ ਦੀ ਬਹੁਤ ਬਦਨਾਮ ਕੀਤੀ ।।
ਗਿੱਧੇ ਬੋਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜ਼ਹਿਰ ਘੋਲੀ,
ਨੂੰਹ-ਸਹੁਰੇ ‘ਚ ਨਫਰਤ ਵਧਾ ਦਿੱਤੀ ।
ਇਹਨਾਂ ਜੇਠ ਨੂੰ ਲੱਸੀ ਸੀ ਕੀ ਦੇਣੀ,
ਸੰਦੂਕਾਂ ਉਹਲੇ ਹੀ ਸਸ ਕੁਟਵਾ ਦਿੱਤੀ ।।
ਹੀਰ ਰਾਂਝੇ ਤਾਂ ਦੇਣ ਨੇ ਪਿਕਚਰਾਂ ਦੀ,
ਮੱਤ ਗਾਹਾਂ ਦੀ ਟੀ ਵੀ ਸਖਾਈ ਜਾਂਦਾ ।
ਮਾੜੇ ਕੰਮਾਂ ਦੇ ਕਾਰਣ ਜੋ ਉਪਜਦੇ ਨੇ,
ਰੋਗੋਂ ਬਚਣ ਦੇ ਢੰਗ ਸੁਣਾਈ ਜਾਂਦਾ ।।
ਟੀ ਵੀ ਟੱਬਰ ਨਹੀਂ ਬੈਠਕੇ ਦੇਖ ਸਕਦਾ,
ਸਾਡੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਕਿੱਧਰ ਨੂੰ ਜਾ ਰਹੀ ਏ ।
ਸ਼ਰਮ ਆਂਵਦੀ ਪੁੱਛਦੇ ਜਦੋਂ ਬੱਚੇ,
ਇਹ ਮਸ਼ਹੂਰੀ ਜਿਹੀ ਕਾਸਦੀ ਆ ਰਹੀ ਏ ।।
ਨਵੀਂ ਸੱਭਿਅਤਾ ਨੇ ਸਕੂਲਾਂ ਕਲਜਾਂ ਵਿੱਚ,
ਆਪ ਹੁਦਰੇ ਵਿਆਹਾਂ ਦੀ ਰਸਮ ਤੋਰੀ ।
ਲਵ-ਮੈਰਜਾਂ ਆਖ ਵਡਿਆਉਣ ਇਸਨੂੰ,
ਖਿੱਚ ਮੁੱਕੀ ਤੋਂ ਟੁੱਟਦੇ ਪੋਰੋ-ਪੋਰੀ ।।
ਮਾਪੇ ਆਖਦੇ ਬੱਚੇ ਨੇ ਪੜ੍ਹਨ ਭੇਜੇ,
ਫਿਰਦੇ ਅੱਜ ਬਣਾਈ ਓਹ ਜੋੜੀਆਂ ਨੇ ।
ਪੱਗਾਂ,ਚੁੰਨੀਆਂ ਉੱਡ ਗੀਆਂ ਸਿਰਾਂ ਉਤੋਂ,
ਸ਼ਰਮਾਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਉੱਡਣੋਂ ਥੋੜੀਆਂ ਨੇ ।।
ਅਜੋਕੇ ਮਨੁੱਖ ਤੋਂ ਚੰਗੇ ਸੀ ਆਦਿ ਵਾਸੀ,
ਪੱਤਿਆਂ ਨਾਲ ਸੀ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਢਕੀ ਜਾਂਦੇ ।
ਕਹਿੰਦੇ ਸੱਭਿਅਤਾ ਵਿੱਚ ਨਿਖਾਰ ਆਇਆ,
ਕੱਪੜੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਘਟੀ ਜਾਂਦੇ ।।
ਆਚਰਣ-ਹੀਣਤਾ ਤੋਂ ਉਪਜੇ ਰੋਗ ਜਿਹੜੇ,
ਯੌਰਪ,ਪੱਛਮ ਤੋਂ ਕਾਬੂ ਨਹੀਂ ਆਉਣ ਲੱਗੇ ।
ਹਾਰ ਹੰਭ ਵੱਡੇ ਸਾਇਂਸ ਦਾਨ ਸਾਰੇ,
ਸਾਡੇ ਵਿਰਸੇ ਨੂੰ ਸੀਸ ਝਕਾਉਣ ਲੱਗੇ ।।
ਕਾਮ,ਕ੍ਰੋਧ ਤੇ ਲੋਭ,ਮੋਹ ਵਸ ਕਰਨੇ
ਸਿਰਫ ਸਾਡਾ ਹੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਕਹਿੰਦਾ ।
ਸ਼ਾਇਦ ਏਸੇ ਲਈ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚੋਂ,
ਸਾਡੇ ਵਿਰਸੇ ਦਾ ਕੇਵਲ ਸਤਿਕਾਰ ਰਹਿੰਦਾ ।।
ਦਲ-ਦਲ ਨੂੰ ਜਿਹੜੇ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ,
ਉਹਨਾਂ ਗਰਕ ਵੀ ਉਸੇ ਵਿੱਚ ਹੋ ਜਾਣਾ ।
ਰਹਿਣੀ ਸਾਡੀ ਹੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਜੱਗ ਉੱਤੇ,
ਭਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਜਿਹਨੇ ਪਰੋਅ ਜਾਣਾ ।।
ਸਾਡਾ ਵਿਰਸਾ ਅਮੀਰ ਹੈ ਜੱਗ ਕੋਲੋਂ,
ਭਾਵੇਂ ਅੱਜ ਵੇਖੋ ਭਾਵੇਂ ਕੱਲ ਵੇਖੋ ।
ਸਭਿਆਚਾਰ ਸਾਡਾ ਹਾਕਾਂ ਮਾਰਦਾ ਹੈ ,
ਇੱਕ ਵਾਰ ਤਾਂ ਏਸਦੇ ਵੱਲ ਵੇਖੋ ।।